Updated juli 2024

Wie is wie?

Kom, we gaan jouw eerste les in. Jij staat stevig en met een glimlach bij de deur om de leerlingen te verwelkomen. Wat heb je (online) bij je? Een smoelenboek als dat er is, een lijst met namen van de leerlingen en een lege plattegrond met een opstelling zoals in jouw lokaal.

Die eerste les staat in het teken van kennismaken, want een goede relatie met je klas is het allerbelangrijkste. Waarom? Alleen al omdat leerlingen beter leren in een goede sfeer en jij graag les wilt geven zonder veel gedoe. Wanneer is de relatie goed? Als de leerlingen en jij je veilig voelen, als duidelijk is wat de regels zijn, als de leerlingen vragen durven te stellen, aan het werk gaan als jij dat vraagt, luisteren als je iets uitlegt, als er ruimte is voor een grapje en jij met zelfvertrouwen voor de klas kunt staan.

Elke goede relatie begint met kennismaken. De eerste les is hét moment om wat meer over elkaar te weten komen. Hoe? Doe vooral iets wat bij jou past.

Op internet kun je allerlei spelvormen vinden die je kunt aanpassen zodat ze een raakvlak hebben met jouw vak. Een voorbeeld daarvan is Speeddate: knip (oude) speelkaarten in twee en geef elke leerling en jezelf een halve kaart. Ga kriskras door elkaar lopen terwijl je constant je kaart wisselt met anderen. Bij een signaal van jou zoekt iedereen zijn ‘wederhelft’. Bedenk vragen waar elk duo antwoord op geeft. Wees creatief en verzin vragen rond jouw vak. Voor een vreemde taal kan dat bijvoorbeeld zijn dat ze in die taal vragen: Wat is jouw favoriete sport? Waar was jij op vakantie? Welk cijfer had jij vorig jaar voor… Vind jij of denk jij dat …… moeilijk is?

Maak het niet te moeilijk, want het doel is bovenal kennismaken. Na bijvoorbeeld 2 minuten gaan de spelers weer door elkaar lopen tot je opnieuw een signaal geeft.

Maar is zo’n spel leiden ver buiten je comfortzone, zoek dan een andere vorm om kennis te maken. Vertel bijvoorbeeld waarom jij jouw vak zo boeiend vindt, neem een bijzonder voorwerp mee of laat een filmpje zien dat dit illustreert. Daarna kun je eens peilen wat de leerlingen van jouw vak verwachten: vinden ze het moeilijk, denken ze een voldoende te kunnen halen, hebben ze een idee van de inhoud?

Wat je ook doet: zorg dat je iets van jezelf laat zien en geef ook de leerlingen de kans om dat te doen. Ondertussen vul je de plattegrond in met de namen van de leerlingen. Neem afscheid met een glimlach en een duidelijke instructie voor de volgende les: wat nemen de leerlingen mee, wat moeten ze als voorbereiding doen. En jij? Jij gaat je best doen om de namen van al je leerlingen zo snel mogelijk uit je hoofd te kennen.

Meer ideeën om kennis te maken met je leerlingen:

Praktisch en snel: https://docentenleven.nl/2020/07/29/werkvormen-voor-de-start-van-het-schooljaar/

Vooral voor het vak Nederlands: https://www.onderwijsvanmorgen.nl/ovm/goed-begin-3-lesideeen-om-elkaar-beter-leren-kennen/

Voor als je meer tijd hebt, bijvoorbeeld als je mentor bent: https://www.tumult.nl/vijf-kennismakingsspellen-voor-een-goede-start-van-het-schooljaar/

Van waarden naar regels en afspraken

Vergis je niet: leerlingen willen graag regels; zij willen weten waar ze aan toe zijn. Hoe duidelijker de regels, hoe minder gedoe. Natuurlijk gaan zij jou nog uitproberen de komende weken: ze willen weten hoe consequent jij de regels gaat handhaven en hoe je dat gaat doen. Daarover later meer.

Ook heeft elke school wel schoolregels, maar daarin staan meestal algemeenheden als: Wij gaan respectvol met elkaar om/Op onze school is iedereen gelijkwaardig. Het is jouw taak als leraar om de open deuren om te zetten in concrete regels en afspraken in jouw klas. Daarbij moet je goed geïnformeerd zijn over hoe er op jouw school wordt omgegaan met zaken als te laat komen, huiswerk, mobiele telefoons, mondkapjes, jassen en petten.

Achter iedere regel schuilt een waarde en waarden hebben consequenties voor je gedrag. Als je laat weten waarom je bepaalde regels in jouw klas belangrijk vindt, zullen de leerlingen ze eerder accepteren en naleven. Nog fijner is het als zij het idee hebben dat het ook hun waarden zijn en als regels afspraken worden.

Je kunt eens beginnen met verkennen: welke waarden heb jij en hebben zij? Respect is er bijvoorbeeld een die iedereen wel belangrijk vindt: jij wilt met respect behandeld worden en daarbij hoort ook dat je anderen met respect behandelt.

Belangrijk is hoe dat er dan in de praktijk uitziet. Dàt is wat jouw leerlingen willen weten. Vanuit de waarde respect kun je bijvoorbeeld de afspraak maken: als iemand praat, zijn de anderen stil en luisteren, zodat de ander gehoord kan worden. Dat geldt voor als jij iets uitlegt, maar ook als een leerling een vraag stelt of iets vertelt. Denk vooral niet dat dit soort dingen vanzelfsprekend is, dat iedere leerling dit weet en zich er uit zichzelf aan zal houden. Maak duidelijk wat jij belangrijk vindt en herhaal dat zo vaak als nodig.

Wil jij een goede start? Ga voor je eerste les eens bij jezelf na wat jouw kernwaarden zijn met betrekking tot het lesgeven en welke gedragsregels je daaraan wilt koppelen. Bedenk daarna of en hoe je de leerlingen hierbij wilt betrekken.

Dat laatste kan op veel verschillende manieren, van spelvorm tot kringgesprek tot een simpel lijstje. En het belangrijkste is weer dat je een vorm vindt die past bij jou en je doelgroep. Zo zou je de waarden kunnen ‘vangen’ door de leerlingen in groepjes te laten werken. Bespreek dan eerst wat waarden zijn en laat ze ter inspiratie bijvoorbeeld de woordwolk boven dit artikel zien. Vervolgens maken ze per groepje op post-its een top 3, die zij op het bord plakken. Van daaruit kun je de 3 kernwaarden van de klas bepalen. Op basis van die 3 waarden kun je hen laten nadenken over afspraken die daarbij horen en daarvan een lijstje maken dat je bijvoorbeeld ophangt in het lokaal of de eerste weken aan het begin van elke les projecteert. Zorg ervoor dat het lijstje niet te lang wordt; 5 afspraken is al veel en ook genoeg.

Meer inspiratie om regels en afspraken te maken vind je op:

https://positievegroepsvorming.weebly.com/regels-en-afspraken.html

https://www.klasse.be/148776/5-tips-voor-duidelijke-klasregels-met-effect/

Grensbewaker

Of je het nu wilt of niet, als leraar ben je ook grensbewaker. In de eerste lessen heb je afspraken gemaakt met de leerlingen, maar dat betekent nog niet dat ze zich er allemaal altijd aan zullen houden. Sterker nog: je weet dat ze zich er niet allemaal altijd aan zullen houden.

Hoe bewaak je de grenzen in een klas? Door duidelijk aan te geven waar ze liggen en proportioneel te reageren is het simpele antwoord.

Een leerzame en ook nog leuke en ogenopenende oefening is: maak eens, het liefst samen met collega’s, een correctieladder=reacties op ongewenst gedrag van klein naar groot, van een veelbetekenende blik tot eruit sturen. Zo weet je wat je allemaal aan maatregelen in je achterzak hebt.

Heb altijd in je achterhoofd:

Belonen werkt beter dan straffen.

Wat de een mag, mogen alle anderen ook. Als Kayley mag kletsen, mogen andere leerlingen dat ook. Zij zullen je daaraan herinneren als je dat vergeet: Maar Kayley kletste net ook…

Een leerling is niet vervelend, maar gedraagt zich soms vervelend.

Als leraar ben jij het Grote Voorbeeld. Als jij eet tijdens de les of scheldt is het moeilijk om de leerlingen dat te verbieden.

Wacht niet met reageren totdat jouw irritatiemeter rood uitslaat want dan zeg en doe je dingen waar je spijt van krijgt.

Dreigen wordt drama: De eerste de beste die nu nog praat gaat eruit! ….. zul je zien dat het liefste meisje van de klas een bij het onderwerp passende opmerking maakt: Maar u zei net…… Je kunt wel een individuele leerling duidelijk maken wat er gebeurt als zijn ongewenste gedrag niet stopt.

Voel je niet te groot om later te erkennen dat jouw reactie niet passend was: jij bent ook maar een mens en als je dat erkent zullen leerlingen je extra waarderen.

Straf jezelf zo min mogelijk met strafwerk voor de leerling: je moet het bedenken, bijhouden en controleren. Vind je toch dat het nodig is? Bedenk dan iets dat goed past bij de overtreding.

Sommige overtredingen zijn zo grensoverschrijdend dat er maar één maatregel past en dat is: zó kun jij op dit moment niet in de les blijven. Ga voor jezelf na welke dat voor jou zijn.

Vraag eens hoe anderen de grenzen bewaken, volg je gevoel, doe wat bij jou past, leer van je ervaringen en blijf reflecteren.

Meer over dit onderwerp op:

https://www.aob.nl/professionalisering/onderwijs-tips/tips-om-straf-te-geven-tijdens-de-les/

https://didactiefonline.nl/artikel/ouderwetsche-strafregels

https://oudersenonderwijs.nl/kennisbank/school-organisatie/straffenopschool/

De leraar als gastvrouw/-heer; een serieuze rol

Elke les, ja: elke les, sta jij op een strategische plek bij de deur.

Met een open houding, een brede glimlach en zó dat de leerlingen niet om je heen kunnen maar zich ook niet langs je heen hoeven te wurmen. En wat doe je daar? De leerlingen verwelkomen, ze laten merken dat je ze ziet. Dat kan door gedag te zeggen en hun naam te noemen, door even te laten horen dat je het hebt gezien: Maartje is naar de kapper geweest, Ahmed heeft een bijzondere tas, Lieke is nog nat van de regen.

Ook maak je hier al duidelijk wat de regels zijn in jouw lokaal: kauwgom in de prullenbak, jas op de kapstok, niet vechtend, schreeuwend of elkaar stompend binnenkomen.

En het is een uitgelezen moment om een individuele leerling kort te herinneren aan een gemaakte afspraak: Weet je nog Yasmin, als je iets wilt zeggen steek je je vinger op.

Zo maak je duidelijk dat dit jouw domein is, waar iedere leerling wordt gezien en waar bepaalde afspraken gelden. Zeker in de eerste lessen kun je dit onderstrepen door hierna een rondje door het lokaal te maken waarbij je hier en daar nog aanwijzingen kunt geven: pak je spullen, tas op de grond en even contact kunt maken met een individuele leerling: hoe gaat het nu met oma, met de zieke hond?

Maar wat als dat een keer niet lukt? Als jij later in het lokaal bent dan de leerlingen? Zet rustig je spullen neer en maak een rondje door het lokaal waarbij je alle bovengenoemde acties kunt uitvoeren. Laat je niet opjagen door de klok, want een les die niet goed gestart is loopt niet lekker.

Die eerste momenten zijn van onschatbare waarde; maak er goed gebruik van, iedere les weer en ervaar hoeveel makkelijker je de eigenlijke les kunt beginnen.

De rol van gastheer/-vrouw is een van de zes rollen van de leraar, zoals beschreven in het gelijknamige boek van Martie Slooter. Neem deze rol serieus en merk hoe soepel je nu je les kunt beginnen.

Checklist voor nieuwe leraren

Begin je op een nieuwe school? Zorg dat je voor je eerste les weet hoe het zit met onderstaande zaken:

Is er begeleiding voor jou als nieuwe leraar en zo ja: wat kun je daarvan verwachten?
Rooster, dagrooster en toegang daartoe, lestijden en pauzes
Smoelenboek, lijst met namen van jouw leerlingen per klas
Lokalen waar je lesgeeft: opstelling, whiteboard of blackboard , krijtjes of stiften, jouw device en koppeling met eventueel scherm, stopcontacten, aanwezig materiaal, kunnen de ramen open, bediening licht, verwarming en eventuele ventilatie en zonwering

Procedure rond te laat komen: wat is jouw rol daarin?
Absenten: waar registreer jij ze en volgen zij online de lessen?
Huiswerk: waar noteer jij het, hoe hebben leerlingen toegang en wat zijn de afspraken?
Mobieltjes: beleid en praktijk
Uitstuurprocedure: o.a. wat moet een uitgestuurde leerling doen en waar en hoe brengt hij de rest van het lesuur door?
Schoolregels en hoe wordt daarmee omgegaan
Welke rol hebben de conciërge, mentor, afdelings-, team- of unitleider, (con)rector in het corrigeren van ongewenst gedrag?
Waar laten leerlingen hun jassen, mogen ze een pet op?
Welk materiaal hebben leerlingen tot hun beschikking en hoe: device+opladen daarvan, (werk)boeken, online materiaal
Wat als leerlingen geen spullen bij zich hebben?
Gebruikte methode voor jouw vak + onlinemateriaal, (werk)boeken of blended
Welke afspraken zijn er in de sectie rond lessen, lesmateriaal en toetsen?

Ik wens je een droomstart en veel werkplezier in het nieuwe schooljaar!